Ευχαριστούμε πολύ την κα. Ιωάννα-Ελευθερία Ντρέγκα που απάντησε στις ερωτήσεις των παιδιών.
1. Τι μπορεί να κάνει ένα παιδί, όταν μέσα στο σπίτι του, στη γειτονιά του, στο σχολείο του παραβιάζονται βασικά δικαιώματά του; Όταν διαπιστώνει να παραβιάζονται δικαιώματα άλλων παιδιών;
Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να αναφέρει περιστατικά που το έχουν δυσκολέψει και που θα μπορούσαν να παραβιάζουν κάποιο δικαίωμά του ίδιου ή κάποιου άλλου παιδιού. Ανεξάρτητα του μέρους όπου έχει συμβεί το περιστατικό, ένα παιδί μπορεί να επιλέξει κάποιο ενήλικο άτομο που εμπιστεύεται και να μιλήσει, σε χώρο και χρόνο που νιώθει άνετα. Για παράδειγμα μπορεί να μιλήσει στον ένα ή και στους δυο γονείς του, σε κάποιο/α δάσκαλο/δασκάλα, ψυχολόγο ή διευθυντή/διευθύντρια του σχολείου. Σε περιπτώσεις σοβαρών παραβιάσεων το παιδί μπορεί να αναφέρει τα γεγονότα στις τοπικές αρχές, όπως την αστυνομία ή τις κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου.
Υπάρχουν επίσης τηλεφωνικές γραμμές στις οποίες μπορεί να καλέσει απευθείας ένα παιδί, όπως η τηλεφωνική γραμμή του Συνηγόρου του Παιδιού (800-11-32000), η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS του Χαμόγελου του Παιδιού (1056) καθώς και η γραμμή του Εθνικού Μηχανισμού για τα Ασυνόδευτα Παιδιά (2132128888 & 6942773030 μέσω Whatsapp ή Viber). Πολύ σημαντική για την ενδυνάμωση των παιδιών σε τέτοιες καταστάσεις είναι και η συμμετοχή τους σε εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδηλώσεις και ομάδες που σκοπό έχουν την ενημέρωση και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.
2. Προβλέπει ο νόμος τιμωρία για τους μεγάλους που παραβιάζουν τα δικαιώματά μας;
Υπάρχουν πολλοί νόμοι που προβλέπουν τιμωρία με στόχο την προστασία των παιδιών από βία, σωματική και ψυχολογική κακοποίηση, εκμετάλλευση, παραμέληση καθώς και άλλες μορφές παραβίασης των δικαιωμάτων τους. Οι παραβιάσεις αυτές αποτελούν αδικήματα διαφόρων βαθμών (σοβαρότητας δηλαδή) και οι τιμωρίες τους διαφέρουν ανάλογα με τη χώρα και τη νομοθεσία που ισχύει εκεί. Οι τιμωρίες για τους ενήλικους που παραβιάζουν τα δικαιώματα των παιδιών μπορεί να περιλαμβάνουν ποινές φυλάκισης, πρόστιμα, απαγόρευση επαφής με το παιδί, ή άλλου είδους κυρώσεις (τιμωρίες).
Δυστυχώς, συχνά παρατηρείται ότι οι νόμοι αυτοί δεν εφαρμόζονται αποτελεσματικά στην πράξη. Επίσης, υπάρχουν πολλές καταγγελίες για παραβιάσεις δικαιωμάτων των παιδιών ακόμα και από πρόσωπα που έχουν από το νόμο ευθύνη να προστατεύουν τα δικαιώματα αυτά. Είναι σημαντικό, και στις περιπτώσεις αυτές, να αναφέρονται/ καταγγέλλονται οι παραβιάσεις στις αρχές, να εξετάζονται από το νομικό σύστημα και να γίνονται δράσεις ενημέρωσης, με στόχο να εξαλειφθούν τέτοια πολύ σοβαρά φαινόμενα.
3. Τα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών που αλλάζουν τόπο έχουν δικαίωμα στο όνομα και την εθνικότητα; Τι γίνεται αν η μαμά τους τα γεννήσει κάπου στον δρόμο; Σε μια βάρκα;
Τα δικαιώματα των παιδιών προσφύγων και μεταναστών καθορίζονται από διεθνείς συμβάσεις και εθνικούς νόμους. Σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία αποτελεί νόμο στην Ελλάδα, κάθε παιδί, αμέσως μετά τη γέννησή του, έχει δικαίωμα να εγγράφεται στο ληξιαρχείο καθώς επίσης και να έχει όνομα, επώνυμο και ιθαγένεια, δηλαδή να ανήκει σε μια χώρα. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε τη διαφορά μεταξύ ιθαγένειας και εθνικότητας, οι οποίες θα δούμε ότι δεν ταυτίζονται πάντα. Η ιθαγένεια εκφράζει τη σχέση κράτους – πολίτη και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από τη σχέση αυτή, ενώ η εθνικότητα εκφράζει τη σχέση του ανθρώπου με τον πολιτισμό απ’ όπου προέρχεται η οικογένειά του και με τις αξίες της οποίας μεγαλώνει. Το διεθνές δίκαιο προστατεύει, όπως είπαμε, το δικαίωμα όλων των παιδιών στην ιθαγένεια, να ανήκουν δηλαδή σε μία χώρα, και απαιτεί επίσης από τα κράτη να έχουν διαδικασίες ώστε κανένα παιδί να μην είναι ανιθαγενές (δηλαδή χωρίς ιθαγένεια).
Όσον αφορά την κατάσταση όπου μία μητέρα γεννά το παιδί της κάπου στον δρόμο ή σε μια βάρκα, αυτή είναι μια πολύ δύσκολη κατάσταση, όμως ήδη επισημάναμε ότι όλα τα παιδιά έχουν τα ίδια δικαιώματα, ανεξαρτήτως της καταγωγής τους ή των συνθηκών της γέννησής τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πολλές χώρες και οργανισμοί όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR), προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά θα λάβουν την κατάλληλη νομική αναγνώριση (π.χ. να αποκτήσουν την ιθαγένεια της χώρας γέννησής τους).
4. Τα παιδιά που είναι πρόσφυγες σε μια χώρα, έχουν δικαιώματα; Κανονικά πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τα παιδιά του τόπου που φτάνουν, όμως εμείς διαπιστώσαμε ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ποιος προστατεύει τα δικαιώματά τους; Τιμωρούνται αυτοί που δεν τα τηρούν;
Σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τα παιδιά πρόσφυγες έχουν τα ίδια βασικά δικαιώματα με τα παιδιά της χώρας υποδοχής (του τόπου όπου φτάνουν δηλαδή), ενδεικτικά: έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη, την οικογενειακή ζωή, την προστασία από εκμετάλλευση και κακοποίηση. Ωστόσο, όπως επισημάνατε, η πραγματικότητα μπορεί να είναι πολύ διαφορετική. Πολλά παιδιά πρόσφυγες, σε όλο τον κόσμο αλλά και συγκεκριμένα εδώ στην Ελλάδα, αντιμετωπίζουν προκλήσεις και περιορισμούς στην πρόσβασή τους σε αυτά τα δικαιώματα. Ενώ ήδη είπαμε ότι και οι νόμοι που προβλέπουν τιμωρία για τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών, συχνά δεν εφαρμόζονται στην πράξη ή εφαρμόζονται ανεπαρκώς, με μεγάλες καθυστερήσεις και ταλαιπωρία για τα ίδια τα παιδιά. Οι κυβερνήσεις έχουν την υποχρέωση να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να αναλάβουν αποτελεσματική δράση για την προστασία όλων ανεξαιρέτως των παιδιών προσφύγων. Διεθνείς οργανισμοί, μη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και οι τοπικές κοινωνίες πρέπει επίσης να αναλαμβάνουν καθημερινά δράση για την προστασία των παιδιών προσφύγων.
5. Υπάρχουν δικηγόροι για τα παιδιά; Έχουν δικαίωμα τα παιδιά να έχουν τον δικό τους δικηγόρο;
Στην Ελλάδα τα παιδιά, όπως και κάθε πολίτης, έχουν δικαίωμα να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο όταν το χρειάζονται. Μάλιστα για να εξασφαλίζεται αυτό, πολίτες με χαμηλό εισόδημα μπορούν να ζητήσουν δωρεάν δικηγόρο (νομική βοήθεια) από το κράτος. Το ιδανικό είναι, όταν τα παιδιά αντιμετωπίζουν νομικά ζητήματα ή προβλήματα που αφορούν τα δικαιώματά τους, να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο που να έχει πιο ειδικές γνώσεις επάνω στην παιδική προστασία και την παιδική δικαιοσύνη. Αυτό, δυστυχώς, δεν είναι πάντα δυνατό. Στην πράξη, συνήθως τα παιδιά υποστηρίζονται από δικηγόρο που επιλέγει ο/η γονέας ή νόμιμος κηδεμόνας τους ή ο φορέας που έχει αναλάβει την ευθύνη τους, όταν δεν υπάρχει γονέας/κηδεμόνας.
Η υποστήριξη από δικηγόρο είναι πολύ σημαντική για να εξασφαλίζεται ότι οι νόμοι τηρούνται και ότι τα δικαιώματα των παιδιών γίνονται σεβαστά στην πράξη. Όταν ένα παιδί είναι ασυνόδευτο, δηλαδή δε συνοδεύεται από κάποιον ενήλικο που να έχει αναλάβει επίσημα τη φροντίδα του, τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα, καθώς πιθανότατα το παιδί δε θα γνωρίζει τα δικαιώματά του και συνεπώς δε θα γνωρίζει ούτε το δικαίωμά του να έχει δικηγόρο.
Τέλος, είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα παιδιά ότι στην Ελλάδα υπάρχει ο Συνήγορος του Παιδιού που είναι μια ανεξάρτητη υπηρεσία με στόχο να αναλαμβάνει δράση υπέρ του συμφέροντος και της προστασίας των παιδιών. Ο Συνήγορος του Παιδιού προσφέρει επίσης μια τηλεφωνική γραμμή χωρίς χρέωση στην οποία μπορεί να καλέσει απευθείας ένα παιδί όταν νιώθει ότι παραβιάζονται τα δικαιώματά του (800-11-32000).
6. Τα παιδιά έχουν δικαίωμα αν τελειώσει ο πόλεμος στην χώρα τους και δεν θελήσουν να γυρίσουν πίσω γιατί έχουν κάνει καινούριους φίλους και έχουν φτιάξει τη ζωή τους εδώ, ενώ στη χώρα τους έχουν όλα καταστραφεί και δεν έχουν τίποτα, μπορούν να μείνουν στη χώρα μας για πάντα;
Ανάλογα με τη χώρα, οι νόμοι και οι διαδικασίες διαφέρουν για το αν μπορούν τα παιδιά να παραμείνουν στη νέα χώρα όταν τελειώσει ο πόλεμος στη δική τους. Οι πρόσφυγες (παιδιά και ενήλικες) που έρχονται στην Ελλάδα επειδή υπάρχει πόλεμος στη χώρα τους, μπορούν να ζητήσουν και να πάρουν άδεια για να μείνουν εδώ για 3 χρόνια και όταν περάσουν τα 3 χρόνια, μπορούν να ζητήσουν να παραμείνουν για άλλα 3 χρόνια. Αν, όμως, ο πόλεμος στη χώρα τους τελειώσει, δεν είναι πάντα σίγουρο ότι θα καταφέρουν να μείνουν παραπάνω στην Ελλάδα. Όμως, αν είναι ήδη κάποια χρόνια στην Ελλάδα, μπορούν να δοκιμάσουν να πάρουν άδεια για να παραμείνουν εδώ για άλλους λόγους, που δεν έχουν να κάνουν απαραίτητα με τον πόλεμο στη χώρα τους. Ένα παράδειγμα π.χ. αφορά συγκεκριμένα ανθρώπους που όταν έφτασαν στην Ελλάδα ήταν ακόμα παιδιά, δεν είχαν κλείσει δηλαδή τα 18 χρόνια τους. Αυτά τα παιδιά, αν παρακολουθήσουν με επιτυχία 3 χρόνια ελληνικό γυμνάσιο ή λύκειο πριν κλείσουν τα 23, μπορούν να ζητήσουν άδεια για να μείνουν στην Ελλάδα για 10 χρόνια. Αυτό είναι ένα μόνο παράδειγμα και για να είναι κανείς σίγουρος τί επιλογές έχει, καλό θα ήταν να συμβουλευτεί δικηγόρο, είτε για να δει αν υπάρχει τρόπος να μείνει παραπάνω στην Ελλάδα, είτε ακόμα και για να δει αν μπορεί να γίνει Έλληνας πολίτης και να μπορεί να μείνει εδώ για πάντα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ειδικά τα παιδιά, μέχρι να κλείσουν τα 18 τους χρόνια, δεν μπορούν να αναγκαστούν να φύγουν από την Ελλάδα χωρίς τη θέλησή τους, ακόμα κι αν ο πόλεμος στη χώρα τους έχει τελειώσει.
7. Πώς μπορούν να προστατευτούν τα παιδιά που έχουν κακοποιηθεί;
Αν κάποιος καταλάβει ότι ένα παιδί έχει κακοποιηθεί, πρέπει να ενημερώσει αμέσως τις αρχές, π.χ. την αστυνομία ή την κοινωνική υπηρεσία του Δήμου. Επίσης το ίδιο το παιδί, είναι σημαντικό να μιλήσει σε κάποιο ενήλικο άτομο που εμπιστεύεται και με τη βοήθεια αυτού να καταγγείλει το περιστατικό. Η αστυνομία θα πρέπει να ερευνήσει με προσοχή τί έχει συμβεί, με σκοπό τόσο να τιμωρηθεί ο υπεύθυνος της κακοποίησης όσο και να προστατευθεί το συγκεκριμένο παιδί καθώς και άλλα παιδιά που θα μπορούσαν να έχουν παρόμοια προβλήματα. Επίσης είναι σημαντικό η αστυνομία να ερευνήσει τί έχει συμβεί με τρόπο που να μην ταλαιπωρηθεί το παιδί λέγοντας τα ίδια πράγματα πολλές φορές. Αντίθετα, θα πρέπει όλες οι συνεντεύξεις με το παιδί να γίνονται σε χώρο φιλικό προς το παιδί και μαζί με επαγγελματίες που να έχουν εκπαιδευτεί ειδικά για περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών. Επίσης η κοινωνική υπηρεσία πρέπει να φροντίσει να προστατευτεί το παιδί στο μέλλον, π.χ. να τοποθετηθεί σε ασφαλές περιβάλλον, να εξεταστεί από κατάλληλους γιατρούς καθώς και να κάνει συναντήσεις με ειδικούς ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς για να βοηθηθεί συναισθηματικά.
8. Πόσο πραγματικά λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των παιδιών;
Σύμφωνα με την Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, τα παιδιά έχουν δικαίωμα να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους και οι μεγάλοι πρέπει να ακούν και να παίρνουν σοβαρά υπόψη τη γνώμη των παιδιών για θέματα που τα αφορούν. Αυτό βέβαια δε συμβαίνει πάντα με τον ίδιο τρόπο, σημαντικό ρόλο παίζει η ηλικία και η ωριμότητα του παιδιού. Ένα παιδί, δηλαδή, όσο μεγαλώνει, αποκτά καλύτερη κατανόηση και ικανότητα να εκφράζει τις απόψεις του, και η γνώμη του αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα. Επίσης, η σημασία της γνώμης του παιδιού εξαρτάται από το θέμα για το οποίο μιλάμε. Σε θέματα που αφορούν την καθημερινή ζωή, η γνώμη του λαμβάνεται συνήθως υπόψη περισσότερο από ό,τι σε πιο περίπλοκα θέματα όπως π.χ. μια δικαστική απόφαση. Στις περισσότερες χώρες, υπάρχουν νομικές διατάξεις που αναγνωρίζουν το δικαίωμα των παιδιών να εκφράσουν τη γνώμη τους σε νομικές διαδικασίες που τα αφορούν. Όμως για να μπορεί να συμβεί αυτό στην πράξη, είναι σημαντικό να εξασφαλίζονται κατάλληλοι τρόποι για να ακουστεί η γνώμη του παιδιού, μέσα από συνομιλίες με εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας, ψυχολόγους ή κοινωνικούς λειτουργούς.
9. Όταν ήσασταν παιδί είχατε νοιώσει να σας αδικούν; Αν ναι, θα θέλατε να μας πείτε μια περίπτωση;
Ως παιδί μάλλον δεν είχα πολύ καθαρή εικόνα των δικαιωμάτων μου. Ακόμα, όμως, κι αν δεν ξέρουμε ακριβώς τα δικαιώματά μας, μπορεί και πάλι να νιώσουμε την αδικία χωρίς να ξέρουμε να εξηγήσουμε τί είναι αυτό που μας κάνει να νιώθουμε έτσι. Μία περίπτωση που έρχεται στο μυαλό μου από τα παιδικά χρόνια, είναι η συμπεριφορά ενός καθηγητή στο γυμνάσιο που ήταν ειρωνικός προς όλα τα κορίτσια της τάξης. Η πλειοψηφία των παιδιών στην τάξη ήμασταν κορίτσια και συχνά λέγαμε μεταξύ μας ότι αυτό δε μας άρεσε, όμως δεν κάναμε ποτέ κάτι παραπάνω γι’ αυτό. Σήμερα, καθώς μοιράζομαι αυτά μαζί σας, σκέφτομαι ότι είναι σημαντικό να θυμίζουμε στα παιδιά ότι σίγουρα δεν φταίνε εκείνα αν δυσκολεύονται να μιλήσουν όταν τα αδικούν και εύχομαι κάθε μέρα που περνάει να κάνουμε όλοι μαζί βήματα για να “δυναμώσουμε” τις φωνές μας!
