Η αντίληψη του αστικού χώρου στα παιδιά
2 slide
Η αντιληπτική ικανότητα της αίσθησης του χώρου στα παιδιά προηγείται της αίσθησης του χρόνου, που αναπτύσσεται στην ηλικία των 4-5 ετών. Αυθόρμητα τα παιδιά, από πολύ μικρή ηλικία, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται και να αποκτούν μία οικειότητα με διαφορετικής κλίμακας χώρους, ξεκινώντας από τον πυρήνα της κατοικίας τους και του οικογενειακού περιβάλλοντος και αναγνωρίζοντας σταδιακά χώρους εκτός σπιτιού που είναι διαμορφωμένοι ειδικά για εκείνα.
3 & 4 slide
Μία πρώτη μορφή εμπειρίας κοινωνικού περιβάλλοντος αποτελούν οι χώροι παιχνιδιού, οι χώροι φύλαξης και ο χώρος του νηπιαγωγείου. Ο άμεσος δημόσιος χώρος αποτελεί τη γειτονιά που γίνεται αντιληπτή ως ο έξω κόσμος πέρα από το δικό τους μικρόκοσμο. Οι πρώτοι αυτοί προορισμοί γίνονται σταδιακά οι οικείοι τόποι αναφοράς για το παιδί σε σχέση με το δικό του ιδιωτικό χώρο, ενώ οι διαδρομές, οι πορείες από και προς τον ιδιωτικό του χώρο αποτελούν τα συνδετικά στοιχεία του μικρού του κόσμου και γίνονται αντικείμενο εξερεύνησης στη διάρκεια της καθημερινότητάς του εμπλουτίζοντας τις εμπειρίες του παιδιού με παραστάσεις ενός εξωτερικού κόσμου που κινείται παράλληλα με τον δικό του.
Ο κάθε χώρος αποτελεί μία αδιαμφισβήτητη αντικειμενική πραγματικότητα ενώ ταυτόχρονα εκφράζει μία συναισθηματική διάσταση που εξαρτάται από τον τρόπο διάδρασης και τη σχέση που αναπτύσσεται μαζί του, μπορεί να γίνεται αντιληπτός ως φιλικός ενώ είναι εχθρικός και απόμακρος, μπορεί να φαντάζει μεγάλος ενώ είναι περιορισμένος, όμορφος ενώ είναι αντικειμενικά αδιάφορος. Γι αυτό άλλωστε η ζώνη της γειτονιάς μπορεί να δημιουργήσει τόσο στο παιδί όσο στους γονείς μία υποκειμενική αίσθηση ασφάλειας της αναγνωρίσιμης ζώνης.
5 slide
Μετά την κατάκτηση της αίσθησης του χώρου στην περιοχή που κινείται καθημερινά το παιδί, μεγαλώνοντας το ζητούμενο είναι, πάντοτε βέβαια με αναφορά
τον ιδιωτικό χώρο του παιδιού, να προσεγγίσει και να επεκτείνει τις αναγνωρίσιμες περιοχές του ανακαλύπτοντας το ευρύτερο χώρο της πόλης, προκειμένου να γίνει σταδιακά κατανοητή η συνύπαρξη τόσο των κλιμάκων, όσο και των επιπέδων και της ποικιλίας των δραστηριοτήτων που συνυπάρχουν, αλλά και το ότι η πόλη αποτελείται από μία πληθώρα αντίστοιχων μικρόκοσμων- όπως είναι η γειτονιά του κάθε παιδιού και που τη συνθέτουν στο σύνολό της.
Πολυεπίπεδη αντίληψη του αστικού χώρου
Το συγκεκριμένο κάθε φορά πολιτισμικό-ιστορικό πλαίσιο, σε συνδυασμό με το ίδιο το άτομο, επηρεάζει τη γνωστική του ανάπτυξη, δηλαδή η εμπειρία και η μάθηση, οδηγούν στην εξέλιξη σύμφωνα με την θεωρία του πολιτισμικού πλαισίου της αναπτυξιακής ψυχολογίας. Η θεωρία αυτή θα πρέπει να ειδωθεί υπό ένα πρίσμα συμπληρωματικό και όχι ανταγωνιστικό της θεωρίας της γνωστικής ανάπτυξης του Jean Piaget που υποστηρίζει την αλληλοεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον του αλλά δίνοντας έμφαση στο γεγονός ότι οι εμπειρίες αφομοιώνονται ανάλογα με το επίπεδο της βιολογικής ανάπτυξης και ιδιαίτερα της ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης του ατόμου.
Και οι δύο παραπάνω θεωρίες υποστηρίζουν την αλληλοεπίδραση ατόμου και περιβάλλοντος με ειδοποιό διαφορά τη μετατόπιση του κέντρου βάρους προς τη μία ή την άλλη πλευρά: τα παιδιά αναπτύσσουν ικανότητες οι οποίες συνδέονται με το περιεχόμενο και τη δομή των γεγονότων στα οποία συμμετέχουν.
Δηλαδή η δυνατότητα πρόσληψης και αφομοίωσης ερεθισμάτων που προέρχονται από την εξωτερική πραγματικότητα ποικίλει ανάλογα με τη ηλικιακή, την συναισθηματική και ψυχολογική ωριμότητα του παιδιού, ενώ ταυτόχρονα και η εξέλιξη της προσωπικότητάς του επηρεάζεται από την ποσότητα και την ποιότητα των ερεθισμάτων που δέχεται.
Ορμώμενοι από αυτές, και όχι μόνο, τις θεωρίες προτείνουμε να συσταθεί ένα διαδραστικό και εκπαιδευτικό σύστημα που θα δημιουργήσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα επιτευχθεί η μετάβαση, από την αυθόρμητη και κατακερματισμένη γνώση της οικείας και άμεσης περιοχής, που αποτελεί τον πυρήνα των δραστηριοτήτων του παιδιού, στην ανακάλυψη της πολυπλοκότητας και των ποικίλων πολιτιστικών διαστάσεων της πόλης.
Η ανάγκη μίας πιο σφαιρικής σύλληψης του αστικού και ευρύτερου οικιστικού περιβάλλοντος θα επιτρέψει την ανάπτυξη καταρχήν της αίσθησης του προσανατολισμού στην πόλη, θα οδηγήσει στην αναγνώριση και αφομοίωση των διάφορων στοιχείων της καθώς και στην κατάκτηση μίας πολυεπίπεδης και συνεκτικής αντίληψης του αστικού χώρου.
slide 6
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί η δυαδικότητα της έννοιας της πόλης: από τη μία γίνεται αναφορά στην πόλη ως σύνολο του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος και από την άλλη η πόλη πρέπει να ειδωθεί ως ένας ιστός η ταυτότητα του οποίου προσδιορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τον ανθρώπινο παράγοντα.
Η κατανόηση του συνόλου μέσα από επιμέρους εμπειρικές προσεγγίσεις με τα υποσύνολα της πόλης θα συμβάλλει στο μέτρο του εφικτού και θα ενισχύσει τη σχέση μεταξύ της νοητικής και συναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού και του εξωτερικού περιβάλλοντος.
Στόχος του εγχειρήματος
Στόχος του εγχειρήματος είναι να υποστηρίξει και να κατευθύνει το παιδί στην αποκωδικοποίηση και στην αναγνώριση των στοιχείων εκείνων της πόλης που είναι ασαφή ή μη εμφανώς οριοθετημένα ή επικαλύπτουν το ένα το άλλο προκειμένου να επιτύχει την οικειοποίηση της έννοιας της πόλης. Η επανασύνθεση των στοιχείων της, αλλά και των συναισθημάτων που η πόλη του δημιουργεί , μετά την διάσπασή τους σε επιμέρους υποενότητες προκειμένου να απομονωθούν, να καταγραφούν και να αναλυθούν τα επιμέρους στοιχεία της, θα μετατρέψει το χώρο της πόλης σε προσβάσιμο, οικείο ή έστω αναγνώσιμο.
slide 7
Ως παράμετροι ανάλυσης της πόλης προς εξερεύνηση, προτείνονται ενδεικτικά:
• η διάκριση ανάμεσα στο δημόσιο και ιδιωτικό χώρο, ανάμεσα στο δομημένο και στο φυσικό περιβάλλον
• η διάκριση των χώρων ανάλογα με το βαθμό διάδρασης του παιδιού με αυτόν,
• η διάκριση ανάμεσα στα μνημεία, στα πολιτιστικά, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια,
slide 8
• η διάκριση ανάλογα με τα ύψη των κτιρίων, ανάλογα με τις κλίμακες, τα σχήματα, τις υφές των υλικών, τα χρώματα
• η διάκριση στις αυτονόητες λειτουργικές ζώνες, σε οδικούς άξονες, λεωφόρους, δρόμους
slide 9
• η διάκριση της πόλης ανάλογα με τον τρόπο που ζει τις διαφορετικές ώρες του εικοσιτετραώρου, ανάλογα με τη γεωμορφολογία της και τη σύνθεση της ανθρωπογεωγραφίας
Σε ποιους απευθύνεται και τρόποι δράσης
Η κατάλληλη ηλικία, σύμφωνα με τον Piaget, στην οποία το παιδί αρχίζει να μπορεί να αντιληφθεί τη διάκριση μεταξύ ‘ολικού’ και ‘μερικού’, και στην οποία περιορίζεται η σύγχυση φαινομένου – πραγματικότητας είναι η ηλικία των 7 ετών, όταν έχει ολοκληρωθεί το στάδιο της προλογικής νόησης. Οι ηλικίες από 7 έως και 17 ετών αποτελούν το ιδανικό ηλικιακό φάσμα μέσα στο οποίο μπορεί να εφαρμοστεί το πρόγραμμα.
Είναι σημαντικό η προσέγγιση που θα δημιουργηθεί να γίνει με ευαισθησία και σεβασμό στη διαφορετικότητα των κοινώνικών ομάδων που συμμετέχουν και στις άλλες πιθανές ιδιαιτερότητες τόσο της κάθε ομάδας όσο και του κάθε παιδιού. Και ενώ αποτελεί σημαντική παράμετρος η εκκίνηση από το άμεσο περιβάλλον του παιδιού με σταδιακή ομόκεντρη ή γραμμική απομάκρυνση, έχει μεγάλο ενδιαφέρον η δημιουργία ομάδων διατοπικών όπου θα συνδυαστούν και θα συνεργαστούν με ομάδες παιδιών από διαφορετικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά πλαίσια.
Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος κρίνεται απαραίτητη η σύσταση μίας ομάδας, εκπαιδευτικών διαφορετικών βαθμίδων, κοινωνικών λειτουργών και παιδοψυχολόγων διαφορετικών ειδικοτήτων, αρχιτεκτόνων και πολεοδόμων, συγγραφέων και εικονογράφων παιδικών βιβλίων καθώς και προγραμματιστών, που σε συνεργασία με το Δίκτυο Δικαιωμάτων του παιδιού θα συντονίσει και θα οργανώσει μία σειρά από δράσεις.
Προτείνονται τρείς παράλληλες δράσεις:
slide 10
• καταρχήν η δημιουργία μίας σειράς εικονογραφημένων βιβλίων που απευθύνονται σε διαφορετικές ηλικίες όπου ο αστικός χώρος θα αναλύεται και θα προσεγγίζεται:
o όχι μόνο από την οπτική της αυτονόητης λειτουργικής διάκρισης της πόλης αλλά και
o κάτω το πρίσμα της συναισθηματικής αναγνώρισης/ανάγνωσης ,
o μέσα από τη διάσταση του χρόνου όπως αυτός εκδηλώνεται με την διαφορετική οργάνωση της πόλης στον ημερήσιο, μηνιαίο και ετήσιο κύκλο.
• προτείνεται επίσης η δημιουργία ενός δικτύου in situ εκπαιδευτικών επισκέψεων και ξεναγήσεων στην πόλη με στόχο την εξερεύνηση των ιδιαιτεροτήτων και του ιστορικο-πολιτισμικού χαρακτήρα της. Στόχος είναι να δημιουργηθούν ομάδες που θα αναλάβουν την καταγραφή, την ανάλυση και την ερμηνεία συγκεκριμένων παραμέτρων που συνθέτουν τον αστικό ιστό και στη συνέχεια θα επικοινωνήσουν στις άλλες ομάδες τη δική τους ανάγνωση της πόλης ώστε στο τέλος της δράσης να συντεθεί ένα πάζλ προκειμένου να καταστεί ένα ενιαίο σύνολο πληροφοριών. Η οπτικοποίηση της πληροφορίας που θα συλλέξουν τα παιδιά από την πόλη θα γίνει μέσα από φωτογραφίες, σκίτσα μακέτες κολάζ δισδιάστατες και τρισδιάστατες κατασκευές και ερωτηματολόγια που θα τους επιτρέψουν την έκφραση των συναισθημάτων τους και την κατανόηση των πληροφοριών που έχουν συλλέξει με τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία και με τρόπο που να ενεργοποιήσει τη φαντασία τους. Στόχος επίσης είναι να τους δοθεί και η δυνατότητα να προτείνουν εναλλακτικές- πραγματοποιήσιμες ή μη- βελτίωσης της υφιστάμενης κατάστασης μέσα από επεμβάσεις όπως η απλή πρόταση της πεζοδρόμηση μίας οδού ή η βελτίωση του αερισμού και ηλιασμού μίας ολόκληρης γειτονιάς.
• Και τέλος η δημιουργία, τι άλλου? μίας ηλεκτρονικής εφαρμογής που θα επιτρέψει την προσέγγιση της πόλης μέσα από τις διαφορετικές παραμέτρους που την καθορίζουν. Σε ένα ευχάριστο και οικείο για τα παιδιά διαδραστικό περιβάλλον που θα συνδυάσει το παιχνίδι με την εκπαιδευτική διαδικασία, τα παιδιά καλούνται να εξερευνήσουν και να πειραματιστούν συνδυάζοντας τα διαφορετικά στοιχεία της πόλης και δημιουργώντας μία ποικιλία από αστικούς χώρους διαφορετικής ποιότητας περιλαμβάνοντας τις δικές τους προτάσεις σε ένα πλαίσιο ομαδικότητας.
Η συνεργασία τόσο με εκπαιδευτικούς φορείς όσο και με ιδρύματα θα επιτρέψει τη φιλοξενία του προγράμματος σε ένα ευρύ φάσμα χώρων προσδίδοντας έναν τοπικό χαρακτήρα στις δράσεις. Προτείνεται επίσης η διοργάνωση εκθέσεων και εκδηλώσεων ανοιχτών στο ευρύτερο κοινό όπου οι προτάσεις και τα συμπεράσματα των παιδιών θα εκτίθενται δημιουργώντας ένα φιλόδοξο, αλλά όχι ανέφικτο πλαίσιο συζήτησης και συνεργασίας ανάμεσα σε ενήλικες, θεσμικούς φορείς, μαθητές και εφήβους.
Συμπέρασμα
Σκοπός είναι τα σημερινά παιδιά, οι αυριανοί πολίτες, να έχουν αποκτήσει από νωρίς την ικανότητα να εξοικειωθούν με τις παραμέτρους εκείνες που αποτελούν τον ιστό της πόλης προκειμένου στην ενήλικη ζωή τους, να έχουν μία αυτονόητη, συνειδητή σχέση με τον ευρύτερο χώρο τους. Ο μελλοντικός ενήλικας θα πρέπει να διαδραματίσει έναν ουσιαστικότερο ρόλο απ’ ότι οι προηγούμενες γενιές πολιτών, στον προβληματισμό για την βελτίωση της πόλης και κατά συνέπεια στην εξέλιξή της, ελπίζοντας να συμβάλλει στην τόσο επιθυμητή επίτευξη του στόχου να δημιουργηθεί ένας χώρος που είναι πιο βιώσιμος και ανταποκρίνεται στις ανάγκες των πολιτών.
